مهارت های لازم برای یک هنرجوی موسیقی و تقویت این توانایی ها

هر موسیقی دان حرفه ای یا غیرحرفه ای باید از قدرت شنوایی موسیقایی، حس ریتم، حس موسیقایی و فیزیک بدنی مناسب برخوردار باشد. به بررسی هریک از این توانایی های می پردازیم.

شنوایی موسیقایی (گوش موسیقی):

موسیقی هنری است که شنیده می شود. در کشورهای دارای فرهنگ موسیقی شما در مکالمات روزمره موسیقی دانان این جمله ها را می شنوید: کنسرت را شنیدم یا می خواهم کنسرت را بشنوم در حالی که در ایران می شنویم: کنسرت را دیدم یا می خواهم کنسرت را ببینم.

شنوایی موسیقی برای یک موسیقی دان با افراد عادی تفاوت هایی دارد. هر موسیقی دان لازم است که: 1- شنوایی ملودیک داشته باشد به این ترتیب که ملودی ها را شنیده، خوب به خاطر بسپارد و بتواند در یک اثر، تم اصلی را تعقیب کند. 2- تغییرات هارمونی را به خوبی شنیده و تشخیص دهد (هارمونی). 3- صداهای موازی و همزمان را به خوبی از هم تفکیک کند. (کُنترپوان - پُلی فونی).  4- رنگ های صوتی را از هم تشخیص داده، بشنود (سازشناسی).

زمانی که یک فرد عادی به شنیدن یک اثر موسیقی می پردازد همه صداها را گوش می دهد، اما به علت عدم شناخت نسبت به سازهای گوناگون و ناآشنایی با صدای آن ها و همچنین ناآشنایی با تئوری موسیقی و اصول ارکستراسیون، آنچه می شنود در واقع ملودی ای است که توسط خواننده یا سولیست اجرا می شود و صدای سازهایی مردم پسند!

اما از یک موسیقدان نوع و شکل متفاوتی از شنوایی انتظار می رود. در واقع او باید بتواند صداهای بیشتری را تفکیک کرده و در عین اینکه یک اثر واحد را می شنود، بتواند تک تک اجزای تشکیل دهنده این اثر واحد را بشنود. یک پداگوگ موسیقی فارغ از اینکه چه موضوعی را تدریس می کند باید توجه ویژه ای را برای تقویت شنوایی منظور دارد. به بررسی چگونگی تقویت شنوایی در دروس مختلف موسیقی می پردازیم:

• سلفژ و هارمونی:

این موضوع درسی است که به شکل خاص به تقویت شنوایی می پردازد. این دو موضوع یعنی سلفژ و هارمونی باید باهم تدریس شوند. تمرین این درس بدون پیانو (یا با کمک نرم افزارهای رایانه ای) و تنها روی کاغذ آن را به حل مسائل ریاضی شبیه می سازد. در تمام مراحل این درس باید نواختن و سرودن تمرین ها در جریان باشد. شنیدن آثار ارکستری و خواندن و سرودن تم های معروف از رپراتوار موسیقی کلاسیک امری ضروری است.

• تاریخ موسیقی: 

لازم است به به تعریف درس تاریخ موسیقی بپردازیم. تاریخ موسیقی چیزی نیست جز بررسی روند پیشرفت موسیقی در طول تاریخ! در این بررسی بی شک به افرادی برخواهیم خورد که با شجاعت، زیرکی، هوش، سخت کوشی و عشق به هنر موسیقی با خلق آثاری بی مانند توانسته اند به گسترش هنر موسیقی کمک کرده و با آثار خود جاودانه گشته اند. در تاریخ موسیقی آنچه مورد نظر ماست چگونگی شکل گیری این آثار جاویدان است، نه زندگی خصوصی آهنگسازان! آنچه از زندگی آهنگساز در این درس بررسی می شود از این قرار است: 
زندگی هنری آهنگساز، فلسفه غالب بر اندیشه وی، اعتقادات مذهبی، هنرمندان معاصر با این آهنگساز در حوزه های گوناگون هنری، موسیقی دانان پیش از وی که بر این آهنگساز تاثیرگذار بوده اند و آهنگسازان هم دوره که امکان مقایسه را برای ما فراهم می کند. 

• نوازدگی:

در نوازندگی با توجه به سطح نوازنده و بافت قطعه ای که اجرا میکند سطح متفاوتی از شنوایی مطرح می شود.

مرجله ابتدایی: در اینجا لازم است تا پس از تمرین یک اثر هنرجو به آنچه می نوازند حساس باشد و در صورتی که نتی را به اشتباه اجرا کرد، تشخیص داده و در اجرای صحیح آن بکوشد.

مرحله متوسط: هنرجو باید بتواند صداهای موازی که همزمان اجرا می شوند را تفکیک کند و همچنین تغییرات هارمونی اثر را به خوبی احساس کند.

مرحله پیشرفته: در اینجا هنرجو به پیش شنوایی می رسد. پس از مدتی که از تمرین اثر موسیقی گذشت می تواند پیش از اجرای اثر آن را در ذهن بشنود و سپس اشروع به نواختن کند.

در اجرای قطعات با بافت پلی فونی توجه به شنیدن همزمان خطوط موازی و تفکیک آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. پداگوگ در اجرای این قطعات باید نسبت به این موضوع توجه داشته باشد و این حساسیت را به شاگرد منتقل کند

خواندن در گروه کر تاثیر بی نظیری بر شنوایی دارد. از این جهت یکی از دروس اجباری برای هنرجویان موسیقی در طول تحصیل خواندن در گروه کر است .

از نکات بسیار مهم برای پداگوگ موسیقی در درس نوازندگی قطع بی درنگ اجرای هنرجو در صورت اجرای نت اشتباه یک ضرورت است.

حس ریتم:

دومین توانایی لازم برای یک موسیقدان تشخیص و اجرای صحیح ریتم است. بدون درک صحیح ریتم هنرجو نمی تواند هیچ قطعه موسیقی را به درستی اجرا کند. به علت فقدان ریتم در اجرای وی، شنونده از این حس خسته خواهد شد! چنین فردی از اجرا در گروه و همنوازی نیز ناتوان خواهد بود.  از این رو پداگوگ موسیقی باید به این موضوع توجه کامل داشته و به این ترتیب در درس های موسیقی به تقویت این توانایی همت گمارد. چنانچه هنرجویی دارای حس ریتم باشد، معلم موسیقی می تواند با آموزش صحیح ، هنرجو را به مرحله درک ریتم برساند. در غیر این صورت آموزش هنرجو برای موسیقی کاری بی نتیجه خواهد بود.

• سلفژ و هارمونی:

اجرای ریتم های متفاوت بدون ساز و سرایش ملودی هایی با ریتم های متنوع بیش از هر چیز می تواند به تقویت این توانایی کمک کند. در درس هارمونی نیز توجه به موقعیت آکوردها در ضرب های ضعیف و قوی در یک میزان و تشخیص این مطالب با شنیدن ، از اهمیت زیادی برخوردار است. دیکته موسیقی و دیکته ریتم در صورت تمرین می تواند بسیار مفید باشد.

• تاریخ موسیقی:

شنیدن آثار بزرگ موسیقی با دانستن ریتم اثر در تقویت حس ریتم و تشخیص ریتم های متنوع بسیار موثر است! در ضمن شنیدن آثاری که در آنها از ریتم هایی استفاده شده که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند به وسواس هنرجو در تشخیص شنیداری ریتم بسیار کمک می کند.

• نوازندگی:

در اینجا با توجه به اینکه هنرجو در چه مرحله ای قرار دارد باید به شیوه ای متفاوت توجه وی را به ریتم جلب کرد. در دوره ابتدایی اجرای تمرین های به همراه ضرب زدن با پا و شمارش ریتم با صدای بلند امری ضروری است. در دوره متوسط باید روی شمارش ریتم با صدای بلند هنگام اجرا و شمارش تمام ریزضرب ها تاکید کرد و به تدریج ضرب زدن با پا را از تمرین حذف کرد. در مرحله پیشرفته ضرب زدن با پا را باید کامل کنار گذاشت! در این مرحله باید از شنیدن اجرای هنرجو ریتم اثر به روشنی تشخیص داده شود. برای این منظور لازم است تا از ابتدا توجه هنرجو را به ضرب های ضعیف و قوی در میزان های گوناگون جلب کرد.

• حس موسیقایی:

چندین نوازنده برجسته به اجرای اثری واحد می پردازند. همه بدون اشتباه و با رعایت اصول به اجرا پرداخته اند اما یک اجرا مخاطب بیشتری را به خود جلب می کند.! در واقع توجه به همه مواردی که تا اینجا گفته شد و داشتن برداشت شخصی از یک اثر و در عین حال داشتن حساسیت های موسیقایی منجر به اجرایی تاثیرگذار خواهد شد. برای بالابردن این حسایت ها باید چنین کرد:

سلفژ و هارمونی: توجه به دینامیک و سرودن آن و توجه به سیر ملودی های و اجرای آن ها بسیار مفید است. در هارمونی باید تا حد امکان به تغییرات آکوردها و نحوه اجرای آنها و هرگونه تغییری که در ساختار تمرین های حاصل می شود، توجه شود.

تاریخ موسیقی: در اینجا باید در طول کلاس درس اجراهای معتبر از آثار مهم موسیقی شنیده شود و پداگوگ توجه هنرجویان را به رعایت نکات ظریفی که اجرا کننده انجام می دهد جلب کند.. شنیدن آثار آوازی و آثار بزرگ (اپرایی و ارکستری) به بالابردن حس موسیقایی بسیار کمک می کند.

نوازندگی: در اینجا بیشترین بار بر دوش پداگوگ درس نوازندگی خواهد بود. توجه به رنگ صدایی که باید تولید شود، اجرای دینامیک ها ( که باید به شکل پی گیر تمرین شوند.) و تحلیل و واکاوی اجراهای نوازندگان بزرگ از کارهایی است که باید در این کلاس انجام شود. توجه کنید که باید نسبت به اجرای نشانه های دینامیکی همان اندازه حساس بود که به اجرای صحیح نت ها!

توجه به همه موارد فوق به طور یکجا در درس تحلیل و واکاوی موسیقی و فرم مورد توجه قرار می گیرند.

فیزیک مناسب: داشتن فیزیک مناسب برای نوازندگی هر ساز موسیقی می تواند هنرجو را راحت تر و سریع تر به نتیجه برساند. پداگوگ درس نوازندگی با دیدن فیزیک نامناسب باید سعی کند هنرجو را از نواختن ساز مربوطه منصرف و وی را به نواختن سازی تشویق کند که می تواند در آن موفق باشد. با کمک فیزیک بدنی مناسب و آموزش صحیح، هنرجو به تکنیک نوازندگی خوب دست می یاید. تقویت این توانایی بر عهده پداگوگ نوازندگی خواهد بود.  آموزش صحیح دروس موسیقی به هنرجو کمک می کند که تکنیک را در خدمت موسیقی بگیرد نه اینکه خود اسیر تکنیک شده و موسیقی را نیز در قفس تکنیک حبس کند.

در مورد هنرجویان مبتدی لازم است پداگوگ موسیقی دقت بیشتر را نسبت به تکنیک صحیح و اکول درست نوازندگی اعمال کند.

هنرجوی حرفه ای کلاس نوازندگی باید یک سوم تمرین روزانه اش را به اجرای تمرین های تکنیکی اختصاص دهد. با توجه به اینکه چه قطعاتی را باید در طول ترم برای کنسرت یا امتحان اجرا کند، پداگوگ موظف است تمرین های تکنیکی مرتبط را برای وی تعیین کند.

انجام تمرین های بی هدف اثری کاملا منفی به همراه دارد. حتی اگر به تمرین گام می پردازیم باید با ارتباط منطقی نسبت به قطعاتی که اجرا میکنیم به انتخاب گام پرداخت.

تمرین اتودهای متناسب با قطعات رپرتوار امریست بسیار جدی که نباید از آن غفلت شود، بالابردن توانایی های تکنیکی کمک بسیار بزرگی برای نوازنده روی صحنه و اجرای دقیق تر موسیقی خواهد بود!

حال به مطلب جالبی از زندگی سرگی راخمانینوو آهنگساز و پیانیست روس توجه کنید:

راخمانینوو دارای توانایی های فوق العاده در موسیقی بوده است. حافظه بی نظیر، تکنیک و فیزیک مناسب انگشتان، شنوایی فوق العاده خوب و در یک کلام همه چیز!

این موسیقدان بزرگ زمانی که مقیم آمریکا بود، هر سال کنسرت های زیادی را در سراسر دنیا برگزار می کرد. تابستان ها برای ملاقات دخترش به پاریس می رفت و از آنجا با اتوموبیل شخصی اش، به همراه راننده، عازم سوییس میشد.

در ماه جولای (تیرماه) در سوییس کنار دریاچه ای استراحت می کردو با ماهیگیری و مطالعه و نواختن پیانو از طبیعت زیبا لذت می برد. در ماه آگوست (مرداد) برای کنسرت هایش که از ماه اکتبر در سراسر دنیا شروع می شد، شروع به تمرین می کرد. او در ماه های آگوست و سپتامبر، روزانه شش تا هشت ساعت تمرین میکرد.

فکر میکنید چرا نوازنده ای با آن توانایی خاص به تمرین های این چنین سخت نیاز دارد؟

در واقع هر قطعه موسیقی مانند قله کوه است. در فتح ارتفاعات با توجه به اینکه کدام قله هدف است، گروه های کوهنورد می توانند به نسبت توانایی خود تا یک ارتفاع مشخصی سعود کنند. بر اساس تجربه در صعود قله های معروف جهان بیست یا سی متر آخر سخت ترین قسمت سعود است و بسیاری از کوهنوردان تا بالای قله صعود نمی کنند و به همران سی متری تا قله اکتفا می کنند! برای صعود کامل نیاز است کوهنورد تجهیزات کامل، تجربه لازم و توانایی فیزیکی کافی داشته باشد.  چنانچه فردی تواناتر باشد در پایان کار، نیروی بیشتری را می تواند برای چند متر باقیمانده صرف نماید و در زمان کوتاه صعود را به پایان رسانده و به سلامتی پایین برگردد. در صورتی که تجهیزات کوهنورد ناقص بوده یا توانایی فیزیکی کافی نداشته باشد زمانی که به نزدیکی قله میرسد ، چنان خسته و فرسوده است که به همین ارتفاع باید قناعت کرده و بازگردد!

در نواختن یک قطعه موسیقی به ویژه آثار مهم و دارای سبک کاملا شرایط بالا حاکم است اول اینکه این آثار قله های مرتفع موسیقی هستند و دوم توانایی بسیار زیادی برای اجار می طلبند. اگر شما در هر یک از توانایی های که در این بخش ذکر شد دچار نقص باشید، زمانی طولانی را صرف نت خوانی، رسیدن به تمپو، درک ریتم و انگشت گذاری خواهید کرد و زمان کافی برای کار روی زیبایی های خاص اثر نخواهید داشت. اما اگر توانایی های پایه خوبی داشته باشید بی شک زمان کافی برای کار روی جزئیات را پیدا خواهید کرد و می توانید به چیزی بیش از نت نوازی برسید.